Trauma to reakcja organizmu na trudne, często przerażające wydarzenia, które mogą głęboko zaburzyć poczucie bezpieczeństwa oraz stabilność emocjonalną, przekraczając zdolność człowieka do normalnego radzenia sobie z zagrożeniem. Jedna z prostszych definicji opisujących tramę brzmi: za dużo, za szybko, za wcześnie, bez wystarczającego wsparcia. Czyli, to samo zdarzenie może być traumatyczne dla dziecka, a neutralne dla nastolatka, ponieważ trauma zależy od wcześniejszych doświadczeń i sposobu, w jaki układ nerwowy nauczył się funkcjonować. Trauma nie tylko jest zapisana w pamięci, ale także w ciele. To dlatego wtedy można odczuwać napięcie, ból czy nadwrażliwość fizyczną, nawet gdy wspomnienia o wydarzeniu nie są świadome.
Rozróżnia się:
- Traumy proste – wywoływane przez wydarzenia jednorazowe, gwałtowne, nieoczekiwane, np. wypadek, atak, katastrofa naturalna.
- Traumy złożone/relacyjne (cPTSD) – długotrwałe, powtarzające się oddziaływanie bodźców urazowych, np. zaniedbanie emocjonalne, przemoc, patologiczna nadopiekuńczość, uzależnienie rodziców lub partnerów, życie w skrajnie stresujących warunkach jak wojna.
Kiedy trauma prowadzi do PTSD?
Nie każde traumatyczne doświadczenie prowadzi do zaburzeń psychicznych, takich jak zespół stresu pourazowego (PTSD). Rozwinięcie traumy zależy od kilku kluczowych czynników. Przede wszystkim istotny jest rodzaj stresora – im bardziej intensywne, nagłe lub długotrwałe jest wydarzenie, tym większe prawdopodobieństwo jego traumatycznego wpływu. Ważna jest także podatność osoby, wynikająca z jej wcześniejszych doświadczeń, kultury, wykształcenia, zdrowia psychicznego, temperamentu, czy skłonności do uzależnień. Dodatkowo zasoby wsparcia, zarówno wewnętrzne (np. odporność psychiczna, strategie radzenia sobie) jak i zewnętrzne (wsparcie społeczne, dostęp do opieki zdrowotnej) mogą znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju traumy, wspierając procesy integracji i przetwarzania trudnych doświadczeń.
Diagnoza PTSD
Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (APA, 2013a) podaje 5 głównych kryteriów rozpoznania PTSD, przy czym objawy muszą utrzymywać się powyżej 1 miesiąca, powodować znaczne cierpienie i ograniczone codzienne funkcjonowanie oraz nie mogą one być wywołane działaniem substancji psychoaktywnej czy innym stanem ogólnomedycznym.
- Kryterium A – Wystawienie na traumatyczne wydarzenie: Osoba była uczestnikiem lub świadkiem wydarzeń związanych ze śmiercią, zagrożeniem śmiercią bądź poważnymi obrażeniami ciała albo też z zagrożeniem dla własnej lub cudzej nietykalności cielesnej. W trakcie tej sytuacji osoba odczuwała intensywny strach, przerażenie, bezradność i rozpacz.
- Kryterium B – Powtórne przeżywanie: Są to objawy ponownego doświadczania (jeden lub więcej). Natrętne wspomnienia, niepokojące sny, zjawiska dysocjacyjne, psychologiczny i fizyczny dyskomfort związany z przypominaniem zdarzenia, flash-back’s
- Kryterium C – Uporczywe unikanie bodźców związanych z wydarzeniem: To unikanie myśli, uczuć, rozmów związanych z wydarzeniem; miejsc, sytuacji lub osób, niemożność przypominania sobie ważnych okoliczności zdarzenia; zawężenie zainteresowań; wyobcowanie, poczucie braku perspektyw na przyszłość (co najmniej trzy objawy).
- Kryterium D – Utrzymujące się objawy zwiększonego pobudzenia: Pojawiają się trudności z zasypianiem lub snem, drażliwość lub wybuchy gniewu, trudności w koncentrowaniu się, nadmierna czujność, przesadne reakcje na bodziec (co najmniej dwa objawy).
- Kryterium E – Czas trwania zaburzenia jest dłuższy niż 1 miesiąc.
- Kryterium F – Objawy wywołują dyskomfort i zaburzenie funkcjonowania.
Ze względu na złożoność objawów, diagnozowanie PTSD może być trudne. Często zdarza się, że objawy stresu pourazowego są mylnie interpretowane jako depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia osobowości, ADHD, uzależnienia od substancji psychoaktywnych czy nawet zaburzenia psychotyczne. Choć takie diagnozy mogą współistnieć z PTSD, kluczowe jest rozpoznanie wpływu traumy i dostosowanie leczenia, które uwzględni skutki traumatycznego doświadczenia.
Czym jest złożone PTSD (cPTSD/Complex PTSD)?
Złożone PTSD, czyli cPTSD, jest zaburzeniem, które rozwija się w wyniku długotrwałej ekspozycji na stres lub traumatyczne wydarzenia, szczególnie gdy doświadczane są we wczesnym dzieciństwie w relacji z opiekunami. Najczęściej podlega amnezji, jest trudna bądź niemożliwa do zwerbalizowania. Ma destrukcyjny wpływ na psychikę. Podkreśla się tu relacyjny wymiar traumy. W swojej książce Złożone PTSD Peter Walker opisuje, że cPTSD obejmuje nie tylko klasyczne objawy PTSD, ale także głęboko zakorzenione problemy w relacjach z innymi (brak poczucia bezpieczeństwa), chroniczny wstyd, trudności z poczuciem własnej wartości oraz nawracające uczucie odrętwienia emocjonalnego. Złożona trauma jest szczególnie trudna do przetworzenia, ponieważ wpływa na osobowość i sposób postrzegania świata.
Proces zdrowienia po traumie
Zdrowienie po traumie to złożony proces, który często wymaga czasu, cierpliwości oraz odpowiedniego wsparcia. Można wyróżnić kilka podstawowych etapów zdrowienia:
- Stabilizacja – Proces rozpoczyna się od zbudowania bezpiecznej relacji terapeutycznej, która umożliwia pacjentowi stopniowe zbliżanie się do trudnych emocji i wspomnień. Pacjent uczy się rozpoznawać i nazywać uczucia związane z traumą, co zmniejsza ich destrukcyjny wpływ na codzienne życie.
- Przetwarzanie doświadczeń – W trakcie terapii pacjent pracuje nad zrozumieniem, w jaki sposób jego umysł bronił się przed traumą, np. poprzez wyparcie czy izolację emocjonalną. Identyfikacja i uświadomienie sobie tych mechanizmów umożliwia świadome przepracowanie doświadczeń oraz stopniową integrację wspomnień.
- Reintegracja i odbudowa relacji – Ten etap obejmuje wdrażanie zmian w życie codzienne. Pacjent zaczyna odczuwać większą kontrolę nad swoimi reakcjami emocjonalnymi, a także zyskuje poczucie sprawczości. Proces ten prowadzi do lepszego funkcjonowania w relacjach i wzmacnia zdolność radzenia sobie z przyszłymi wyzwaniami.
Dla kogo jest psychoterapia traumy?
Psychoterapia traumy jest skierowana do osób, które czują, że traumatyczne wydarzenia lub trudne doświadczenia z przeszłości nadal wpływają na ich codzienne funkcjonowanie.
Jeśli odczuwasz nieustanne napięcie, lęk, poczucie odrętwienia emocjonalnego, masz problemy ze snem lub koncentracją, może to być sygnał, że potrzebujesz wsparcia specjalisty.
Psychoterapia traumy jest pomocna nie tylko dla osób cierpiących na PTSD, ale także dla tych, którzy zmagają się z przewlekłym stresem lub trudnościami emocjonalnymi wynikającymi z doświadczeń złożonej traumy. Terapia może pomóc w stopniowym odzyskaniu równowagi, wypracowaniu zdrowszych strategii radzenia sobie z emocjami i odbudowaniu poczucia własnej wartości. Wspomnień nie można zupełnie usunąć, ale dzięki psychoterapii mogą stać się mniej obciążające.
Kto zajmuje się terapią traumy?
Terapia traumy wymaga wiedzy i doświadczenia, dlatego powinna być prowadzona przez specjalistów, którzy przeszli specjalne szkolenie w zakresie psychotraumatologii. W przypadku, gdy objawy traumy są bardzo intensywne, wsparcie farmakologiczne może zapewnić psychiatra. Warto wiedzieć, że proces terapeutyczny jest dopasowany indywidualnie do każdego pacjenta, a terapeuta tworzy bezpieczną przestrzeń, gdzie pacjent może zrozumieć i przetworzyć swoje doświadczenia.
Dlaczego warto sięgnąć po pomoc?
Trauma może odbierać radość życia, poczucie bezpieczeństwa i wpływać na zdrowie fizyczne. Psychoterapia traumy pomaga zrozumieć, jak przeszłość wpływa na teraźniejszość i umożliwia odzyskanie poczucia kontroli nad własnym życiem.
Jeśli czujesz, że wydarzenia z przeszłości nadal Cię obciążają – skontaktuj się z naszym Ośrodkiem. Specjaliści pomogą Ci odnaleźć drogę do większego poczucia bezpieczeństwa i równowagi emocjonalnej, towarzysząc Ci w procesie leczenia traumy i odzyskiwania pełni życia.
- American Psychiatric Association (APA). (2013a). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition. DSM-5. American Psychiatric Association: Arlington, VA.
- Garland, C. (2014). Czym jest trauma?. Warszawa: Wydawnictwo W drodze
- Walker, P. (2014). Złożone PTSD: Od przetrwania do pełni życia. Proces powrotu do zdrowia po traumie dziecięcej. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia
- Van der Kolk, B. (2018). Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy. Warszawa: Czarna Owca.
W Mokotowskim Centrum Psychoterapii prowadzimy profesjonalną psychoterapię pracy z traumą.
Specjaliści pracujący z traumą:
Kamila Fidziukiewicz (psycholog, psychoterapeuta, psychotraumatolog).
Psychoterapia traumy/ psychotraumatologia w Mokotowskim Centrum Psychoterapii.